Staroobrzędowa przeszłość Wojnowa

W marcu, w ramach comiesięcznej wystawy prezentującej zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie ze szczególną starannością wybraliśmy temat cyklicznej ekspozycji. Otaczała nas bardzo jeszcze powściągliwie budząca się wiosna, czyli ascetyczna wizualnie przyroda, a ponadto wielkimi krokami zbliżała się Wielkanoc, święto piękne, ale i poważniejsze niż Boże Narodzenie. Jednym słowem byliśmy w samym środku Wielkiego Postu. Aby nie kontrastować z klimatem tego okresu jakimś lekkim tematem wystawy, a jednocześnie nie zamykać się w kręgu znanych tematów – postanowiliśmy więc na ekspozycji przypomnieć odłam religijny bardzo związany z mazurskim Wojnowem, czyli staroobrzędowców. Staroobrzędowcy, zwani też starowiercami, raskolnikami, filiponami, byli potomkami Rosjan, którzy w XVII w. wyemigrowali z kraju, gdyż nie zaakceptowali reformy obrzędów liturgicznych i korekty ksiąg świętych dokonanych przez patriarchę Nikona. Reforma ta miała upodobnić rytuały modlitewne w cerkwiach rosyjskich do tych odprawianych w Grecji. Zwolennicy dawnego rytu pod przewodnictwem Awwakuma Pietrowa, diakona Fiodora oraz mnichów w Monasteru Sołowieckiego uznali to za herezję. Pierwsi staroobrzędowcy przenosili się do Kurlandii, na Inflanty, na Litwę, Suwalszczyznę, zaś do Prus Wschodnich przybyli w latach 30-tych XIX wieku. Dla władz pruskich było to niezwykle korzystne, gdyż zasiedlali  w ten sposób wyludnione mazurskie obszary. Raskolnicy spełnili pokładane w nich nadzieje: w 1830 r. Onufry Jakowlew założył pierwszą osadę starowierców na Mazurach, Onufryjewo (Jakowlew był pierwszym sołtysem osady), następnie utworzono osady Osianiak i Piotrowo (obecnie Osianiak-Piotrowo), rok później - wieś Gałkowo, potem Piaski i Ładne Pole (obecne Śwignajno). W 1836 roku Ławrientij Rastopin założył skromną pustelnię nad jeziorem Duś – i właśnie to miejsce stanowiło genezę wsi Wojnowo. Już trzy lata później w osadzie żyło 298 osób, zaś w 1847 roku w miejscu pustelni powstał klasztor Zbawiciela i Trójcy Świętej, którego pierwszym przeorem został Michał Chawromin. Swoją największą świetność klasztor uzyskał w latach 1852–1867 pod przewodnictwem przeora Pawła Pruskiego, po którego wyjeździe wojnowski klasztor dopadł kryzys. I wtedy sprawę w swoje ręce wziął… wzięła… kobieta. Młoda zakonnica Jewpraksija (Olga Helena Dikopolska), przysłana przez moskiewską wspólnotę staroobrzędowców, w 1885 r. wykupiła klasztorne budynki. Następnie Anastazja Sokołowa zorganizowała tam żeński klasztor starowierców. W latach 1908–1928 Jewpraksija była jego przeoryszą. Tuż przed I wojną światową klasztor w Wojnowie miał 65 mieszkańców, jednak po jej zakończeniu liczba raskolników w okolicy zaczęła maleć – wierni stopniowo zmieniali obrządek na prawosławie. W 1920 roku otrzymali oni stałego duchownego Aleksandra Awajewa, który zaaranżował w Wojnowie parafię i zainicjował budowę drewnianej cerkwi z dzwonnicą. Po jego śmierci obowiązki duszpasterskie przejął Aleksander Makal. Ostatnia przeorysza, Antonina Kondratjewa, zmarła w 1972 roku, zapisując klasztor i ziemię mniszkom oraz Leonowi Ludwikowskiemu, stanowiąc go zarządcą. Ludwikowski, a potem jego syn, Krzysztof, opiekował się siostrami i klasztornym dobytkiem. W 1939 r. Wojnowo było zamieszkane przez 210 staroobrzędowców. Jednak choć zniszczenia wojenne oraz wyzwoleńcze 1945 roku wieś ominęły, liczba raskolników na Mazurach zaczęła dramatycznie spadać – wielu z nich emigrowało do Niemiec. W 2006 roku zmarła ostatnia wojnowska mniszka – Fima Kuschmierz.